สำนึกเมื่อสาย อาจทำลาย กล้วยไม้ไทย( No Practice, No Gain)

     เพื่อนคนหนึ่งเป็น ศิลปิน เพื่อนคนนี้ วาดรูปดอก กล้วยไม้ป่า สวยจับใจ รูปที่เพื่อนวาดเป็นภาพเหมือน ทุกรูปยิ่งพิศยิ่งสวยงาม และน่าทึ่ง ด้วยเห็นรายละเอียดของส่วนประกอบของ ดอก ใบและ ต้น ในแง่มุมที่ไม่เคยสังเกตุและมองผ่าน ต่อเมื่อ เพื่อนได้ดึงลวดลาย เส้่นสาย และสีสัน ของดอกและใบให้ปรากฏในภาพ จึงได้ ประจักษ์ถึงอัศจรรย์ ของธรรมชาติที่สร้างสรรค์ความงามให้กับชีวิต ในขณะเดียวกันก็เอื้อให้ชีวิตเติบโต
     เมื่อใดก็ตามที่เพื่อนได้มีโอกาศ วาดรูปและแต้มสีให้กับดอก กล้วยไม้ป่า ในขณะที่ดอกบานอยู่กับต้น ในแหล่งเจริญเติบโต เพื่อนจะถ่ายทอดความสวยงามและพริ้วไหวของดอก กล้วยไม้ป่า นั้น และสรรพสิ่งข้างเคียงลงบนแผ่นกระดาษ หรือผืนผ้าได้อย่างสมบูรณ์ ด้วยเห็นถึงชีวิต และชีวา ในสายลมและแสงแดดรอบด้าน งานวาดของเพื่อนมีค่า ทางพฤกษศาสตร์ เสนอรายละเอียดได้มากกว่า ภาพถ่ายจึงสามารถใช้อ้างอิงถึงลักษณะของต้นพืชและนิเวศน์วิทยาของ กล้วยไม้ป่า ที่ค้นพบ ณ ขณะของกาลเวลาที่บันทึกนั้น



     หลายครั้ง หลายปี หลากฤดูกาลที่ผ่านมา การขึ้นเขา เข้าป่า หาธรรมชาติของ กล้วยไม้ป่า นั้น เป็นการเดินทางที่ผสมผสาน สัญชาติญาณทางนิเวศน์ กับสุนทรียศิลป์ได้อย่างกลมกลืน บ่อยครั้งที่ปล่อยเวลาให้หมดไป กับกล้วยไม้ มากกว่าพันธู์พืชอื่นๆในป่า ค่าที่บานดอกได้พรูสดชื่นเหลือเกิน เพื่อนนักวาดรูป ดูจะเพลินอยู่กับกล้วยไม้ป่าอยู่ไม่น้อย โดยเฉพาะกล้วยไม้ดิน และ กล้วยไม้ป่า ที่ขึ้นอยู่ตามซอกหิน และซากผุพัง เพราะสัมผัส เก็บรายละเอียดของต้น ใบ และ ดอก ตลอดจนสภาพแวดล้อมของแหล่งเจริญ เติบโตได้ใกล้ชิดกว่า กล้วยไม้อากาศ หรือ กล้วยไม้ป่า อิงอาศัย ซึ่งมักจะอยู่บนคาคบไม้สูงขึ้นไป



     หากแต่ความอิ่มเอิบใจอยู่กับเราได้ไม่นาน ด้วยหนีไม่พ้นผลกระทบ ที่เกิดจากการรุกราน ธรรมชาติ สภาวะแวดล้อมเปลื่ยนแปลงไป อากาศร้อนขึ้น ช่วงแห้งแล้งยาวนาน ภัยธรรมชาติเกิดบ่อยขึ้น และรุนแรงขึ้นในแบบ ที่คาดการณ์ไม่ได้ กล้วยไม้ในป่า จึงพลอยตกอยู่ในสภาพการณ์ ที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ และหายไปจากพื้นที่แหล่งกำเนิด โดยเฉพาะ พื้นที่เสี่ยงสูงคือ ป่าเต็งรัง เพราะ ป่าประเภทนี้ เป็นป่าผลัดใบทีค่อนข้างเสื่อมโทรม ไม้เต็งและไม้รัง เป็นพรรณไม้เด่นของป่า รวมทั้งไม้ชนิดอื่นๆ จะทิ้งใบจนหมดทั้งต้นตลอดช่วงหน้าแล้ง ทำให้ใบไม้ร่วงหล่นทับถมกันหนาแน่น เกิดเป็นเชื้อเพลิงอย่างดี เมื่อมีการเผาป่าเพื่อตามเก็บเกี่ยวผลผลิต จากป่าหลังจากทีไฟเผาผลาญ ผ่านพ้นไปอันเป็นวิถี ชุมชนชาวป่าที่ถือปฏิบัติมาปีแล้วปีเล่า เป็นวัฏจักร ของป่าผลัดใบมาช้านาน แต่การเผาป่าที่เกิดเพิ่มมากขึ้นทุกปี จนกลายเป็นภัยในระดับวิกฤติ ที่นอกจากจะขยายบริเวณ ของป่าที่ถูกทำลายให้กินพื้นที่เป็นบริเวณกว้างมากขึ้นแล้ว ยังก่อให้เกิดมลภาวะเป็นพิษ เกิดหมอกควันปกคลุมติดต่อกันยาวนาน เป็นอันตรายต่อ ชีวิตของสรรพสิ่งในป่า และผู้คนในชุมชนใกล้เคียงและลามต่อไปถึงเมืองใหญ่ในหุบกว้าง



      ผลพวงของ การเกิดไฟป่านั้น หาก เกิดเฉพาะเจาะจงในขอบเขตของการเก็บเกี่ยวทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อ การยังชพตามที่มีการปฏิบัติกันมาเนิ่นนานแล้ว ก็คงจะไม่มีการขยาย พื้นที่ออกไป มากมายจนก่ิอความเสียหายได้รุนแรงขนาดนั้น แต่การรุกรานทำลายป่า ของคนเพียงไม่กี่คนต่างหาก ที่แอบแฝงเข้าไปเบียดเบียนและกอบโกย ทรัพยากรธรรมชาติ ส่วนรวมไปเป็นประโยชน์ส่วนตนทั้งๆที่ไม่มีสิทธิ อันใด ในการเข้าถึงทรัพยากรธรรมชาติดังกล่าวเลยแม้แต่น้อย จนความเสียหายรุนแรงเกินแก้



     การเดินป่าหลังไฟในปนี้ เพื่อนๆต่างวัย ต่างอาชีพ ได้แลกเปลื่ยนความรู้สึกที่แตกต่างสู่กัน เพื่อนนักวาดบ่นว่า กล้วยไม้ดินชนิดต่างๆที่เคยวาดรูปไว้เมื่อปีก่อน ทำไมปีนี้จึงไม่ค่อยออกดอก และต้นที่ช่อดอกกำลังบาน ก็มีช่อดอกกุดสั้นเหลือเกิน ดอกเล็กลง ดูแห้งแล้งผิดตาถ้าจะวาดรูปต่อไป คงได้ณุปสวยไม่เท่าที่เคยวาด แล้วตัวมด แมง แมลง ด้วง ที่ชอบไต่ตอมดอกเล่า หายไปไหนหมด เพื่อนนักต้นไม้ ถึงแก่กังวล ด้วยตระหนักถึงสัญญาณ อันตราย ของการ ที่ไม่มี สัตว์ตัวเล็กตัวน้อย มาคอยช่วย ผสมเกสร ให้ดอก กล้วยไม้ป่า ได้ติดฝักแล้วกระจายเมล็ดให้ขยายแพร่พันธุ์ เพื่อนอีกคนยืนมองร่องรอยของต้นไม้ใหญ่น้อย ที่ถูกเปลวไฟลามเลียขึ้นสูง มีซากต้น กล้วยไม้ป่า น้อยใหญ่ บางต้นกำลังมีฝัก เกาะแห้งตายติดอยู่ บนต้นบนกิ่งเป็นแถบๆ ส่วนต้นที่เกาะบนคาคบไม้สูงขึ้นไป ยังคงมีดอกสวยสดใส รอดตายไปอีกปี



     ความกังวลเพิ่มมากขึ้น เมื่อเล่าสู่กันฟังต่อไปว่า ความสูญเสียของ กล้วยไม้ป่า ที่เกิดจากภัยธรรมชาตินั้น ดูจะเกิดขึ้นในสัดส่วนที่น้อยมาก เมื่อเทียบกับปริมาณความสูญเสียที่เกิด จากฝีมือมนุษย์ เพราะเห็นชัดเจนว่า มีการเก็บ กล้วยไม้ป่า ไม่ว่าจะต้นเล็กต้นน้อย หรือกอใหญ่ นำออกไปจากป่าเพื่อนำไปขายโดย เก็บกันเป็นล่ำเป็นสันออกจากป่าไม่เลือกฤดูกาลเพื่อนำไปลงขายตามเว็ปไซส์ ในอินเตอร์เน็ท โดยอาศัยสื่อออนไลน์เป็นช่องทาง หรือวางขายตามตลาดนัด หรือแม้แต่ในงานออกร้านผลิตผลการเกษตร ซึ่งจัดโดยทางการ หรือมหาวิทยาลัย สถาบัน ทางการศึกษา ซึ่งทั้งหมดนี้ เป็นการมิบังควรอย่างยิ่ง ที่จะสนับสนุน ให้มีการขาย กล้วยไม้ป่า ที่ผิดกฏหมายเช่นนั้น และบ่อยครั้งที่พบว่าการขาย มีการเชิญชวน และแนะนำให้รู้จักว่า กล้วยไม้ป่า ชนิดนั้นมีดอกเป็นอย่างไร โดยการแสดงรูปดอก หรือเปิดตำราวางเคียงให้เห็นอย่างจะแจ้ง



      ต้น กล้วยไม้ป่า เหล่านั้นถูกถกออกมาจากต้นไม้ที่อิงอาศัย ต้นส่วนใหญ่มีรากพันติดกันมาเป็นพวง บ้างก็วางแบกะดินขาย หรือถ่ายรูปให้เห็นขนาดต้นขนาดกอ โพสขายกันโจ๋งครึ่มในอินเตอรน์เน็ต สนนราคาถูกกว่ากล้วยไม้จากการเพาะเลี้ยงและราคายังต่อรองกันได้อีกด้วย เมื่อใกล้ตลาดจะวาย ก็ลดราคาเสนอขาย ยกแข่งยกกระสอบ ในราคาไม่เท่าไร ด้อยค่าเหลือเกินหนอ... ก็ไม่ต้องปลูกต้องเลี้ยงเองนี่ ..เทวดาเลี้ยงให้อยู่แล้ว มีตั้งเยอะตั้งเยะในป่า..ไม่ต้องลงทุนเลี้ยงน้ำ ใส่ปุ๋ย ใส่ยา ซึ่ง ส่วนมากที่ลูกค้าไม่ทราบ คือ กล้วยไม้ป่า ทีถูกเก็บมาขายมัก เลี้ยงยาก ตายง่าย เมื่อเลี้ยงๆไป หน่อใหม่มักจะหดเล็กลงลำต้นผอม ทรุดโทรมลง ไม่อวบอ้วนเหมือนตอนที่เพิ่งซื้อ เพราะ กล้วยไม้ป่า ที่ถูกถกมาขายนั้น มักชินกับความกดอากาศ อุณภูมิ และสภาพแวดล้อมในป่า เมื่อซื้อมาเลี้ยงในเมือง จึงเลี้ยงยาก เพราะกล้วยไม้ไม่สามารถปรับตัวได้กับสภาพแวดล้อมใหม่ได้ มีบ่อยครั้ง ที่เป็นกล้วยไม้ที่ชอบอากาศเย็น ขึ้นอยู่บนภูเขาสูง ซึ่งคนขาย มักจะไม่บอกข้อมูลตรงนี้ หรือโกหก ลูกค้า ว่าเลี้ยงได้ หรือ เลี้ยงรอดแน่นอน
     เพื่อนนักต้นไม้อ่อนอกอ่อนใจเพราะรู้ดีว่า กล้วยไม้ป่า ก ว่าจะเจริญเติบโตจากเมล็ด ที่มีขนาดเล็ก เป็นผง มาเป็นต้นใหญ่ ที่ออกดอกสวยงามนั้นต้องใช้้เวลาเติบโตช้ามากกว่าจะโตในป่าก็นานหลายปียิ่งไปกว่านั้น กล้วยไม้ป่า หลายชนิดก็ถือฝักนานข้ามปีที่เดียว ฉะนั้นการนำต้นกล้วยไม้ออกไปจากป่าเป็นจำนวนมากอย่างต่อเนื่อง จึงเป็นการลดปริมาณของต้นพ่อแม่พันธุ์ กล้วยไม้ป่า ที่เป็นตัวจะกระจายเมล็ดแพร่พันธุ์และเพิ่มปริมาณ ประชากรตามธรรมชาติ อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ทั้งยังเป็นการสูญเสีย โอกาศ ในการเพิ่มความหลากหลายของสายพันธุ์ ซึ่งเกิดจากการผสมข้้ามต้น ข้ามพันธุ์ ก่อให้เกิดความแตกต่างหลากหลายของต้น ใบ และดอก หรือแม้แต่การกลายพันธุ์ ให้เกิดชนิดใหม่ๆขึ้นมา



     สิ่งที่น่าวิตกอีก ประการหนึ่ง คือ ความสะดวกในกาารเข้าถึงทรัพยากร ธรรมชาติ ในป่าสงวนและอุทยานแห่งชาติ ทั้งๆที่ความจริง มีกฏเกณฑ์ ในการถือปฎิบัติชัดเจน หาก การณ์ยังคงเป็นดังที่ปรากฏ ความเสียหายอย่างยิ่งจะเกิดขึ้น และเป็นการสูญพันธุ์ของ กล้วยไม้ป่า เฉพาะถิ่น ซึ่งจะไม่มีเหลือเป็นมรดกให้ชนรุ่นหลังได้รู้จัก และศึกษา กล้วยไม้ป่า ส่วนใหญ่ เป็นชนิดที่มีแหล่งเจริญเติบโต และกระจายพันธุ์ที่จำเพาะและจำกัด จึงทำให้ กล้วยไม้ป่า หายากเหล่านั้นมีปริมาณ ตามธรรมชาติน้อยมาก การเก็บออกไปขายอย่างฟุ่มเฟือยเป็นการสนองประโยชน์ส่วนตน ซึ่งเป็นการกระทำที่ผิดกฏหมาย และขาดจิตสำนึกต่อแผ่นดินเกิดทั้งผู้กระทำและผู้ซื้อซึ่งเป็นส่วนสำคัญที่สนับสนุนให้เกิดการทำลายทรัพยากร กล้วยไม้ป่า ดังกล่าว
     ปรับทุกข์กันอยู่เป็นนาน เพื่อนจึงได้แต่บอกกันว่า รู้ กังวล และเข้าใจว่า เรื่องราวเหล่านี้เกี่ยวข้องกับคนหลายกลุ่มหลายประเภท การแก้ปัญหา เพื่อลดการรสูญเสีย จึงเป็นเรื่องที่ซับซ้อน ต้องอาศัย การมีจิต สำนึกอย่างแรงกล้า ในการปกป้องและรักษาทรัพยากรของชาติ จึงจะช่วยให้เกิดผลสำเร็จ เพื่อนนักวิชาการบอกว่า ถ้าเช่นนั้นความหวังก็คงจะริบหรี่ เพราะแม้แต่แวด วงของสถาบันการศึกษา นักวิชาการส่วนใหญ่ ยังนึกถึงแต่การเก็บเกี่ยวจากธรรมชาติแล้วต่อยอดทันที หรือไม่ก็ตัดตรงสู่ลูกค้าเลยทีเดียว ไม่ได้เผื่อใจถึงการเก็บรักษาไว้ก่อน แล้วค่อยปรับปรุง ให้แตกต่าง จากนั้นจึงผ่อนสู่การนำไปแสวงประโยชน์ นักวิชาการบางคน ถึงกับ มีผลประโยชน์ทับซ้อนกับงานที่ตนกำลังศึกษาวิจัย และอีกไม่น้อยที่ การวิจัยพรรณพืชท้องถิ่นที่รับการสนับสนุน จากต่างชาติ กลายเป็นช่องทางสะดวก ที่จะโยกย้ายพืชพันธุ์แท้ที่หายาก แล้วเปลื่ยนไปสู่เจ้าของใหม่ ในประเทศที่มีเทคโนโลยีแนวหน้าด้านกล้วยไม้ ในที่สุดก็กลายเป็นของเขาโดยง่าย โดยพลัน ด้วยการลงทุนเพียงเล็กน้อย อย่างนี้มันคุ้มกันหรือ และถือเป็นการทำลายสมบัติทางธรรมชาติ อันเป็นทรัพยากรของชาติทางหนึ่ง
     ที่สุดเพื่อนนักวาด ถอนหายใจพึมพัมว่า ต่อไปนี้คงต้องทำใจถ้า โอกาศที่จะได้วาดรูปกล้วยไม้ในป่าในสภาพที่สมบูรณ์ พรั่งพร้อมมีน้อยลง และคงจะได้แต่เสียดาย ของดีที่เคยมีมา แต่ไม่มีใครสักเท่าไร ที่ใส่ใจดูแลรักษา ก็ได้แต่หวังว่ากลุ่มคนซึ่งมองเห็นปัญหา แม้จะเป็นกลุ่มคนส่วนน้อย แต่หากยังมุ่งมั่น ทุ่มเท ช่วยกัน ก็อาจจะประคับประคอง สถานการณ์ ได้บ้าง ไม่มากก็น้อย...................


บทความจาก : นิยสาร COMPASS คอลัมป์ ระลึกถึงกล้วยไม้ที่เคราะห์ร้าย | Text by Saenmuang | Photo by Chantana

←　กลับหน้านานาสาระกล้วยไม้